Öryggismál sjómanna. Trémaðkur og krabbadýr í tréskipum

 

Trémaðkur og krabbadýr í tréskipum.

Nokkuð hefur verið um  að tréskip eru að sökkva við bryggju og reyndar einnig úti á sjó, þegar þetta gerist í höfnum  er auðvelt að rannsaka og finna út ástæður þess að skipið sekkur, ef skipið sekkur úti á rúmsjó er erfiðara um vik. Dæmi eru um að bátar hafa sokkið eða verið við það að sökkva vegna þess að þeir hafa verið maðk og eða tréátuétnir, man ég eftir nokkrum tilfellum.

Á síðustu árum hafa verið að aukast þau tilfelli að ormar eða tréáta er að finnast í trébátum, þetta gerast á stöðum sem þessi kvikindi hafa ekki sést í áratugi. Skýringin gæti verið sú að hér áður fyrr var öllu skolpi dælt í hafnirnar eins og t.d. sápu, klór, vídisóta og fl. Þetta hefur sennilega drepið þessi kvikindi eða haldið þeim í skefjum, allavega var lítið um að þetta næði að komast í tréskipin.

Þegar aftur á móti kröfur voru gerðar um að koma skolpi út úr höfnunum og skolp hreinsistöðvar komu til sögunar, fór að bera á þessu aftur, og nú er svo komið að ef ekki er hugsað um að taka upp og hreinsa skipin og mála á ársfresti mega menn eiga von á að skip þeirra verði þessum kvikindum að bráð.  Maðkur og krabbadýr geta gjöreyðilagt botn á tréskipum á stuttum tíma ef ekkert er að gert. Ekki nægir að tjarga eða bera blakkfernis á botninn eingöngu, þó það hjálpi mikið, heldur verður að bera sérstakan botnfarða yfir tjöruna eða grunninn.

Munur á maðki ( skeldýr, stauraormur) og krabbadýrum Tréáta ( Staurakrabbi) er sá, að maðkurinn leynist inn í viðnum og holar hann að innan, en krabbinn og skemmdirnar eftir hann eru alltaf sjáanleg.

Maðkurinn er örlítill þegar hann kemur inn í viðinn og gatið út úr viðnum verður aldrei stærra en það er í byrjun þegar maðkurinn kemur í hann.  Hinsvegar heldur maðkurinn áfram að stækka inn í viðnum meðan hann lifir, sem er á bilinu 15 til 18 mánuðir, hann fer aldrei út úr viðnum né inn í hólf eftir annan maðk.

 Maðkurinn er þar af leiðandi mun alvarlegra vandamál en krabbinn, þar sem erfitt getur verið að sjá götin eftir hann í viðnum, þó svo viðurinn sé kannski orðinn sem næst holur að innan.

Maðkurinn lifir ekki í fersku vatni og hann verður að hafa opna leið út í sjóinn til að þrífast, það er þetta litla auga sem hann gerir þegar hann kemur í viðinn.  Þetta þýðir að ef málað er yfir gatið eða því lokað á annan hátt, drepst maðkurinn. Holrúmið sem hann hefur gert verður þó að sjálfsögðu áfram  til staðar, en það getur þó verið betra að láta það vera óbreytt, heldur en að sponsa viðinn eða höggva skemmdina úr, ef holrúmið er ekki því meira. Stærð á holrúmi maðks má kanna með því að reka vír eða annað  sambærileg inn í gatið þar sem ormurinn fer inn.

Gamall skipaeftirlitsmaður sagði mér að ef bátar voru teknir á land á sumrin og þeir væru á landi í heitu veðri og hefðu í sér maðk, þá kom hvítur vökvi út úr götunum eftir orminn. Þetta gerist þegar ormurinn drepst inni í viðnum og var þetta kallað að báturinn muni gráta mjólk.

Tréátan eða Staurakrabbi finnst oftast upp undir skörum, hún er lítill krabbi, sem borar sig inn í tréð og verður um 6 mm langur, hann er 1-2 mm sver og í flokkum svo þéttum að veggirnir á milli þeirra eru aðeins brot úr mm að þykkt og skolast því létt í burtu, en önnur kynslóð af kröbbum kemur í staðinn, ef ekkert er að gert. Til að forðast skemmdir af völdum maðkas og tréátu er nauðsynlegt að láta útsúð tréskipa aldrei vera með beran viðin, heldur bera á hann viðurkenndan botnfarða, þetta varðar öryggi sjómanna.

Kær kveðja

Sigmar Þór Sveinbjörnsson

Athugasemdir

[Sævar Helgason, 4.12.2007 kl. 22:34]

Þetta er aldeilis fróðleikur varðandi tréskipin (bátana) - þetta er hrein dauðagildra ef ekki er vel aðgáð. Takk fyrir þessar upplýsingar , Sigmar

[Hafsteinn Viðar Ásgeirsson, 5.12.2007 kl. 10:41]

Það er gaman að þessari færslu Sigmar. Ég varð í upphafi minnar útgerðar, (komumst aldrei á flot úr slippnum) fyrir því að "Mangi bátabani", blessaður kallinn, fann þurrafúa svokallaðan í bátnum og það var aldeilis djobb að hreinsa innanúr honum og endurnýja. Þurfti að fara fram í lúkar og aftur í vél, þannig að mótorhúsið og káetan var það eina sem eftir stóð í bátnum auk kabyssunar og svo þurfti að innrétta allt uppá nýtt. Það yrði ekki bundið um skeinu á svona bát í dag, það mundu allir fagna, ef hægt væri að taka fram bensínbrúsa og eldspítur..?

[Jóhann Elíasson, 5.12.2007 kl. 21:10]

Þakka þér fyrir þennan fróðleik Sigmar.  Ég viðurkenni það fúslega að ég hafði ekki hugmynd um þetta.  En einhverra hluta vegna hefur mér alltaf fundist trébátar hafa meiri karakter heldur en stálbátar, ekki veit ég ástæðuna fyrir því en ég ólst upp í sjávarplássi úti á landi og fyrsti stálbáturinn kom þangað þegar ég var ellefu ára og ég man enn þann dag í dag hvað mér fannst hann stór og mikill, samt var þetta aðeins 50 tonna bátur smíðaður á Seyðisfirði.

[Hafsteinn Viðar Ásgeirsson, 5.12.2007 kl. 21:12]

Ertu úr Eyjafirðinum Jóhann?

[Jóhann Elíasson, 5.12.2007 kl. 23:05]

Nei, ég á nú að vera hreinræktaður Hafnfirðingur, en þegar ég var tveggja ára þá fluttu foreldrar mínir til Þórshafnar á Langanesi og þar var ég á veturna til 1977, en þá flutti fjölskyldan aftur til Hafnarfjarðar.

[Hafsteinn Viðar Ásgeirsson, 6.12.2007 kl. 15:04]

Ok, þar hefurðu komist í tæri við þennan Seyðisfjarðarbát....