Ástandsúttekt á slysavörnum í höfnum landsins

  Eitt af verkefnum Siglingastofnuar Íslands er að hafa eftirlit með slysvörnum í höfnum. Með slysavörnum er átt við öryggisbúnað sem miðar að því að koma í veg fyrir slys og nota má til bjargar þeim sem fyrir óhöppum verða við hafnir landsins.

Til öryggisbúnaðar hafna  teljast stigar, bjarghringir, Björgvinsbelti,  Markúsarnet, krókstjakar, símar eða bjölluskápar, lýsing á hafnarsvæðum, hlið og girðingar og ýmislegt fleira. Þá má einnig nefna að við úttektir á höfnum er skráð niður hvort löndunarkranar eru skoðaðir og gerð athugasemd við kranann ef hann er óskoðaður, krana á að skoða einu sinni á ári og er það Vinnueftirlitið sem það gerir. Ekki er algengt að kranar séu óskoðaðir í höfnum landsins, þannig að flestir löndunarkranar þeirra hafna sem eru skoðaðar eru í góðu ásigkomulegi.

Reynsla af þessum skoðunum á öryggisbúnaði hafna er nokkuð mismunandi, þó verður að segja að í langflestum höfnum er öryggisbúnaður í nokkuð góðu lagi þó alltaf megi gera betur.

Góðir stigar á bryggjum landsinns eru mikið öryggisatriði, þeir eiga samkvæmt reglum að vera með ljós og þannig lýsa upp stigann, til að hann sjáist enn betur á hann að vera málaður innan með áberandi lit. Á allflestum bryggjum landsinns eru stigar í lagi og á síðustu árum hefur markvist verið unnið að því að koma ljósum í stiga á eldri bryggjum, allar nýjar bryggjur eru byggðar með góða velupplýsta stiga. Það er þó ennþá nokkuð um að á gamlar bryggjur vanti eitthvað af stigum og ljós í þá. Misjafnt er hvað auðvelt er að koma fyrir ljósum og stigum í gömlum bryggjum. Minna má á að þessir stigar með ljósum hafa bjargað mönnum sem hafa fallið í hafnir í myrkri og slæmu skyggni.

Lýsing í höfnum er mikið öryggisatriði, vel upplýstar bryggjur minka líkur á því að slys verði við þær og góð lýsing á hafnarsvæði á að lýsa upp geymslustaði öryggisbúnaðar, þetta er eitt af þeim atriðum sem skoðað er við ástandsúttekt öryggisbúnaðar hafna, ásamt aðgengi að þeim öryggistækum sem til taks eru við höfnina. Því miður er stundum ekki hægt að komast að þeim björgunar og öryggisbúnaði sem er til staðar á bryggjunni eða við hana, vegna þess að hlaðið hefur verið fyrir björgunarbúnaðinn gámum, körum eða öðru óviðkomandi dóti.

Það er því ekki nóg að merkja öryggisbúnað vel, hann verður að vera vel aðgengilegur og sjást vel frá sem flestum stöðum við hafnarsvæðið.

Það eru aðalega tvö atriði sem ekki eru í lagi í nokkuð mörgum höfnum sem skoðaðar hafa verið af Siglingastofnun Íslands, það eru svokallaðir bjölluskápar eða neyðarsímar og öryggisplön en öryggisplanið á að sýna staðsetningu á þeim öryggisbúnaði sem er við viðkomandi höfn eða hluta af höfn, en þar sem bryggjur eru margar þarf oft mörg skilti.

 Í hverri höfn á að vera öryggisplan fyrir hvert hafnarsvæði þar sem kemur fram hvar öryggisbúnaður hafnarinnar eða bryggjunnar er staðsettur. Þessu hefur verið vel fyrir komið í mörgum höfnum en eins og áður segir vantar þetta í alltof margar hafnir.

Í reglum er kveðið á um að við bryggjur eigi að vera neyðarsími eða bjölluskáppur á vissu millibili við hafnir landsinns, þessu hefur ekki verið nógu vel framfylgt vegna þess að mjög erfiðlega hefur gengið að halda þeim í lagi og þessi búnaður er mjög mismunandi að gerð.

 Við úttektir á öryggisbúnaði hafna er það eitt af því sem gert er, að prófa þessa neyðarhnappa ( bjölluskápa )  eða síma, það er því miður staðreynd að í alltof mörgum tilfellum er þessi neyðarbúnaður ekki í lagi og ekki óalgengt að allir neyðarhnapparnir við höfnina séu ónothæfir. Þó eru nokkar hafnir sem hafa getað haldið þessum neyðarsímum í lagi og eru með alla sína bjölluskápa eða síma  í lagi þegar skoðun fer fram. Til fróðleiks má nefna að hér áður fyr voru það hefðbundnir símar sem notaðir voru sem neyðarsímar, þeir voru tengdir beint á lögreglustöð á þeim stað sem næst var hafnarsvæðinu, í dag eru aftur á móti flestir bjölluskápar eð neyðarsímar tengdir beint á neyðarlínuna 112. Það er skoðun margra starfsmanna hafna að ekki þurfi þessa neyðarsíma þar sem allflestir menn eigi nú farsíma og muni nota þá í neyðartilfellum, þeir benda einnig á að þeir bjölluskápar sem nú eru í notkun séu falskt öryggi ef ekki er hægt að treysta þeim betur en raun ber vitni. 

Þó reglur gildi um öryggisbúnað hafna þá er það lágmarksbúnaður sem þar er átt við, ekkert mælir á móti því að hafnarstjórnir bæti við öryggisbúnaði ef þeir telji að það bæti öryggið við höfnina. Mig langar að minnast á eitt atriði sem nokkrar hafnir hafa tekið upp og er til fyrirmyndar. Þessar hafnir eru með björgunarvesti á bryggjunni í sérstökum kössum

 sem börn og unglingar geta gengið í þegar þeir eru á bryggjunni við veiðar eða aðra iðju sem börn og unglingar sækja í við hafnir landsins. Að sögn bryggjuvarða sem ég hef rætt við er þetta þó nokkuð mikið notað og þessum öryggisbúnaði skilað á sama stað eftir notgunn. Þetta fyrirkomulag er til fyrirmyndar og ættu allar hafnir landsins að hafa aðgengileg björgunarvesti á ákveðnum stað fyrir þau börn og unglinga sem eiga erindi á bryggjur hafna, það kennir börnum að meta og nota þennan sjálfsagða og einfalda öryggisbúnað.

Margt fleira væri hægt að ræða um þessar ástandsskoðanir á höfnum t.d. staðsetningu og notagildi ýmissa björgunartækja. Einn hafnarstarfsmaður benti mér á að það er umhugsunar efni að vera með á einni 200 metra bryggju allt á sama stað stjaka, Björgvinsbelti, Björgunarhring og Markúsarnet öll þessi tæki eru hugsuð til að bjarga manni úr sjó.

En mestu skiptir að gengið sé vel um þennan öryggisbúnað og að þeir sem erindi eiga um hafnir landsins kynni sér hvar og hvernig eigi að nota þennan björgunarbúnað.

Myndirnar tók ég á Seyðisfirði af einkahöfn, Reykjavíkurhöfn vel búinn hafnarbíll, Grímsey höfnin og Raufarhöfn neyðarbjölluskápur og Markúsarnet.

Sigmar Þór Sveinbjörnsson