Öryggismál sjómanna

Sjómenn! Er „veikur hlekkur“ í öryggi ykkar? Öryggismál sjómanna. Ástæða er til að gera að umtalsefni þá þróun sem átt hefur sér stað í frágangi á gúmmíbjörgunarbátum, (í þessari grein kallaðir gúmmíbátar) er þar átt við svokallaðan „veikan hlekk“ í fangalínu gúmmíbáta og þá staðreynd að það er alltof algengt að gúmmíbátar í losunar- og sjósetningarbúnaði eru ekki rétt frágengnir í búnaðinum t.d.  snúa þeir oft öfugt, fangalína er vitlaust tengd, gálgatengdir bátar ekki á réttum stað. Nauðsynlegt er að ræða þetta með reynslu sjómanna af losunar-og sjósetningarbúnaði (skotgálgum) í huga. Breytingar hafa orðið með nýjum lögum og reglum

Við þær breytingar sem gerðar voru með nýjum lögum um eftirlit með skipum komu nýir skoðunarmenn, sem túlka ekki allir reglur á sama hátt og gert hefur verið hvað varðar frágang gúmmíbáta í losunar- og sjósetningarbúnaði. Því miður hugsa alltof fáir sjómenn sjálfstætt um þessi öryggistæki, hvernig þeim er best fyrir komið, þannig að þau hafi sem öruggast og mest notagildi  ef slys ber að höndum. Þeir treysta á skoðunarmenn sem eðlilega hafa mismikla reynslu og þekkingu á  þessum málum.  Undirritaður hefur reynt að kynna sér öll sjóslys, sérstaklega reynslu sjómanna af gúmmíbátum og á síðustu árum reynslu þeirra af losunar- og sjósetningarbúnaði.

Sjómenn sáttirEftir miklar umræður á þeim árum þegar þessi búnaður var lögleiddur voru bæði sjómenn og Siglingastofnun orðin ásátt um hvernig bæri að ganga frá gúmmíbát  og fangalínu hans, hvort sem hann er í losunar- og sjósetningarbúnaði eða í sæti. Niðurstaðan var á þessum árum að fangalínan skuli snúa inn í skipið og vera  tryggilega fest í fastan hlut í skipinu. Sérstaklega er þetta mikilvægt þegar gúmmíbátar eru í svokölluðum losunar- og sjósetningarbúnaði en þá eru þeir sérstaklega útbúnir (gálgatengdir), blásast upp þegar 1,5 m af fangalínu hafa verið dregnir út úr hylki. Þessi ákvörðun hefur reynst vel og sannað gildi sitt. Fyrir nokkrum árum kom losunarbúnaður á markað sem samþykktur var af IMCO Alþjóða Siglingamálastofnuninni og Siglingastofnun Íslands. Hann er búinn svokölluðum „veikum hlekk“ sem hægt er að tengja við fangalínu gúmmíbátsins. Sjálfvirkur sjóstýrður sleppibúnaður gúmmíbáta var fyrst viðurkenndur af IMCO 1974.  Þrenns konar búnaður er notaður við frágang gúmmíbáta.1.   Handsylgja sem hægt er að losa gúmmíbátinn með einu handtaki svo hægt sé að varpa honum fyrir borð. Þessi handsylgja á að vera við alla gúmmíbáta, hvort sem þeir eru í losunar- og sjósetningarbúnaði eða eingöngu við losunarbúnað.2.   Sjóstýrður losunarbúnaður sem losar gúmmíbát sem er í sæti, þegar hann er komin á 2ja til 4ra m dýpi. Á þessum búnaði er veikur hlekkur sem hægt er að binda fangalínu gúmmíbátsins við, hann verður virkur þegar sjóstýrði búnaðurinn hefur losað gúmmíbátinn frá sæti sínu með því að skera á lykkju sem heldur fangalínu gúmmíbátsins og festingarólinni á gúmmíbátahylkinu niðri, þannig á gúmmíbáturinn að fljóta upp og veiki hlekkurinn að slitna. Þá er einnig til íslenskir losunarbúnaðir af Sigmunds og Ólsens gerð sem ekki eru búnir veikum hlekk.3.   Sjálfvirkur losunar- og sjósetningarbúnaður er á fiskiskipum yfir 15 m sem  sjósetur gúmmíbátinn og blæs hann upp um leið. Þetta gerist annað hvort sjálfvirkt á vissu dýpi þegar sjómenn hafa ekki haft tíma til að sjósetja gúmmíbátinn sjálfir, eða honum er skotið handvirkt út. Handföng geta bæði verið inni í stýrishúsi, úti á dekki og við sjósetningarbúnaðinn sjálfan. Á þessum búnaði er ekki veikur hlekkur heldur á gúmmíbáturinn að vera tengdur við skipið þangað til það sekkur eða sjómennirnir kjósa sjálfir að skera gúmmíbátinn frá sökkvandi skipinu.

Veiki hlekkurinn

Það er mat undirritaðs, eftir að hafa lesið fjölda sjóprófa og rætt við sjómenn, að það sé mikið öryggisatriði að ekki sé veikur hlekkur við losunar- og sjósetningarbúnaðinn, vegna hættu á að gúmmíbáturinn  slitni frá skipinu og reki burt áður en menn komast í hann, enda gera framleiðendur ekki ráð fyrir veikum hlekk. Það var algengt hér áður fyrr, að sjómenn misstu frá sér gúmmíbáta áður en áhöfn skips í sjávarháska hafði komist í hann. Fangalína gúmmíbátanna  var ekki eins sterk og hún er í dag, heldur þoldi línan þá 190 kg. átak líkt og veiki hlekkurinn nú. Fróðlegt að lesa greinar frá 1962Það er fróðlegt að lesa greinar í dagblöðunum frá árinu 1962 þegar mikil umræða var um það að nauðstaddir sjómenn misstu  frá sér gúmmíbátana áður en þeir komust í þá, þetta gerðist margoft á þessum árum og var vegna lélegrar fangalínu.  Elliði frá Siglufirði fórst 10. febrúar 1962, 26 mönnum var bjargað en tveir menn fórust.  Í Tímanum 11. febrúar 1962 var skrifað m.a. þannig um þetta slys:  Á þessum slóðum var þá vestan stormur 8 vindstig éljagangur og heldur lélegt skyggni og 2 stiga frost. Marraði skipið lengi þannig með mikla slagsíðu, og ekki var annað sýnna, en það myndi fara þá og þegar, enda stórsjóa. Þegar hafði gengið á þessu nokkurn tíma, var þess freistað að setja út gúmmíbjörgunarbáta. Hafði togarinn 4 gúmmíbjörgunarbáta um borð, þrír þessara báta voru settir út. Komust engir í tvo þeirra áður en þeir slitnuðu frá skipinu og hurfu út í myrkrið. Í þriðja bátinn fóru tveir menn, en fór á sömu leið, línan slitnaði og sá báturinn hvarf einnig út í myrkrið. Í framhaldi af þessum blaðaskrifum var fangalína gúmmíbáta styrkt úr 190 kg í 360 kg.Þess má geta að fangalínur algengustu gúmmíbáta í dag hafa brotþol a.m.k. 10 kn sem er nálægt 1020 kg.  Og til fróðleiks má geta þess að flotlína í bjarghringjum á samkvæmt reglum að hafa brotþol 5 kn sem er 509 kg.Áróður fyrir veikum hlekk

Það er mikill áróður fyrir því í dag að hafa og tengja veikan hlekk á fangalínur gúmmí-báta, jafnvel þótt þeir séu í losunar- og sjósetningarbúnaði og hugsa menn þá ekki alltaf málið til enda. Síðastliðinn vetur kom undirritaður um borð í skip með tvo gúmmíbáta í losunar- og sjósetningarbúnaði, báðir staðsettir uppi á stýrishúsi. Fangalína gúmmíbátanna var fest í handrið með lykkju sem á var  sjóstýrður sleppibúnaður. Hefði þetta skip sokkið snögglega, hefði  losunar- og sjósetningarbúnaðurinn skotið gúmmíbátunum út og þessi búnaður sleppt báðum bátunum lausum og þeir fokið út í veður og vind. Þarna höfðu skipverjar ekki gert sér grein fyrir því til hvers þessi búnaður er eða hvernig hann vinnur. Ég hélt að þetta væri einstakt tilfelli, en það hefur komið í ljós að menn eru að setja veikan hlekk á losunar- og sjósetningarbúnaði. Þá hefur undirritaður nokkuð oft séð fangalínur gúmmíbáta tengdar beint í veikan hlekk og það við 25 manna gúmmíbát á skipi sem flutti  farþega. Þetta er alvarlegt mál þar sem þessi veiki hlekkur á ekki að vera virkur nema skipið sökkvi og ekki vinnist tími  til að sjósetja gúmmíbátinn.

Frágangur gúmmíbjörgunarbáta.

Í reglugerð um öryggi fiskiskipa sem eru 15 metrar eða lengri að mestu lengd, segir um veikan hlekk:

Ef veikur hlekkur er notaður í sjóstýrðum búnaði skal hann: i)  ekki slitna við þann kraft sem þarf til að draga fangalínu út úr hylki björgunarflekans;ii)  ef við á, hafa nægjanlegan styrkleika til að unnt sé að blása björgunarflekann upp;iii) slitna við átak sem nemur 2,2 + 0,4 kN.Með öðrum orðum, veiki hlekkurinn má hafa styrkleikaslitþol frá 184 kg til 265 kg. Í leiðbeiningum um Hammer H20 sjóstýrðan losunarbúnað sem er mikið notaður í dag stendur orðrétt: „H20 þrýstihnífurinn er hannaður til að sleppa björgunarbátum  fyrir 6 til 150 manns,“.  Það gefur auga leið að þarna er eingöngu verið að hugsa um þann kraft sem þarf til að draga út línuna, blása gúmmíbátinn upp og láta hann slitna frá skipinu, það er ekki reiknað með að línan eigi að halda bátnum föstum meðan menn komast um borð í hann.Það er mat undirritaðs að það sé alvarleg mistök þegar verið er að setja veikan hlekk á gúmmíbáta (björgunarfleka) sem eru í losunar-og sjósetningarbúnaði. Er þá eðlilega spurt? Hvers vegna ekki veikan hlekk? Viltu láta gúmmíbátinn dragast niður með skipinu?  Auðvitað vill enginn að gúmmíbátur dragist niður með sökkvandi skipi, enda gerir hann það ekki svo framarlega að gúmmíbáturinn nái að blásast upp meðan skipið er að sökkva og það gerir hann ef losunar- og sjósetningarbúnaðurinn vinnur eins og hann á að gera. Gúmmíbátar eru þannig uppbyggðir að línan á að slitna þó skipið sökkvi og ekki náist að skera á línuna. Þetta er haft eftir sérfræðingi frá VIKING og umboðsmönnum DSB gúmmíbáta. Þeir segja að fangalínan eigi að slitna þegar skipið sekkur og báturinn er uppblásinn. Í öllum  gúmmíbátum eru tveir hnífar til að skera gúmmíbátinn lausan frá skipi ef tími vinnst til og allir skipbrotsmenn eru komnir um borð. Undirritaður tók  þátt í að prufa hvort línur slitnuðu, var þá verið með nýjar línur frá VÍKING í gömlum gúmmíbátum. Línurnar slitnuðu frá jafnvel þótt gúmmíbáturinn væri aðeins hálfuppblásinn. Ég get nefnt mörg sjóslys á undanförnum árum sem sanna þetta, en læt nægja að nefna Gústa í Papey sem fórst 4 júní 2004 þar sem reyndar aðeins annar báturinn kom upp en sleit engu að síður línuna (eins og myndir sýna) og Ófeig II VE 324 sem fórst 5. desember 2001 hann var með tvo nýlega 12 manna VIKING gúmmíbáta þegar hann sökk, báðir slitu þeir línurnar eftir að menn voru komnir í bátana.Af hverju ekki veikan hlekk?

Hvers vegna ekki veikan hlekk sem er hugsaður sem öryggi ef sjómenn hafa ekki  tíma til að sjósetja og blása upp gúmmíbátinn? Verður hér reynt að skýra þetta með fáum orðum, en áður en lengra er haldið verður að taka fram að ekki er verið að tala um gúmmíbáta sem eru í sæti sem tengt er eingöngu sjóstýrðum losunarbúnaði eins og Tanner, Hammer og þess háttar búnaði sem hefur veikan hlekk og er í mörgum skipum. Það eru skiptar skoðanir meðal sjómanna (einnig erlendis) á því hvernig á að tengja fangalínuna, en almennt er túlkun Siglingastofnunar á reglum þannig:

Það er ekki krafa að nota veikan hlekk í sjóstýrðum búnaði samkvæmt reglugerð 122/2004 VII. Kafla 20. regla. Hins vegar er mælst til, þar sem sjóstýrður búnaður er notaður, að hann sé settur upp í samræmi við fyrirmæli framleiðenda.

 Gúmmíbátar í hylki, 10 til 16 manna, eru á bilinu 100 til 140 kg.

Þegar slys ber að höndum og sjómenn hafa ekki tíma til að losa eða sjósetja gúmmíbát, þá skýtur  losunar- og sjósetningarbúnaðurinn gúmmíbátnum út sjálfvirkt. Við þessar aðstæður gerist þetta oftast neðansjávar og byrjar þá gúmmíbáturinn  strax  að blásast upp og skýst þar með upp á yfirborð sjávar. Þá er eðlilega stundum nokkur sjór í honum sem þyngir hann. Annað gerist sem menn verða að hafa í huga, undir bátnum eru 5 til 7 jafnvægispokar (balllestpokar) eftir stærð bátsins, þeir fyllast af sjó og þyngja hann, en þeir taka 60 til 70 lítra hver.

Ef farinn er millivegur og gert ráð fyrir að undir gúmmíbátnum séu 6 jafnvægispokar með 65 lítrum af sjó hver, þá er þyngd þeirra 390 kg. Við þetta bætist þyngd bátsins, 100 til 150 kg, ásamt sjónum sem kom inn í bátinn þegar hann kom upp á yfirborð sjávar. Þarna er samanlögð þyngd gúmmíbátsins orðin að minnsta kosti 500 kg. þegar hann kemur upp á yfirborð sjávar mannlaus. Eins og reynslan sýnir, verða sjóslys oftast við verstu aðstæður í miklum vindi sem fylgir mikil alda. Strax og gúmmíbáturinn er kominn upp á yfirborð sjávar byrjar að reyna verulega á fangalínuna. Öldurnar lyfta bátnum upp, vindurinn hefur fært gúmmíbátinn frá hinu sökkvandi skipi og strekkt  á fangalínunni, hið sökkvandi skip gefur ekkert eftir, heldur togar í fangalínuna. Oftast er slæmt veður og myrkur og þá er myrkur í orðsins fyllstu merkingu. Skipbrotsmenn sjá ekki handa sinna skil eftir að skipið er horfið, þeir heyra í félögum sínum en sjá einungis lítið ljós sem er á þaki gúmmíbátsins.

Það eru mikil átök sem eiga sér stað við þessi skilyrði, jafnvel þegar enginn maður er kominn í gúmmíbátinn. Við þessar aðstæður er það oft eini tíminn sem sjómenn í sjávarháska hafa til björgunar, þ.e.a s. tíminn frá því að gúmmíbáturinn kemur upp á yfirborð sjávar og þar til skipið er alveg sokkið eða horfið, stundum er blástefnið örlitla stund uppúr sjónum. Þetta eru í mörgum tilfellum aðeins nokkrar sekúndur og í besta falli mínútur sem sjómennirnir hafa. Það er því afdrifaríkt ef gúmmíbáturinn slitnar frá um leið og hann kemur upp á yfirborðið, sem hann gerir efalaust ef hann er tengdur veikum hlekk enda er veiki hlekkurinn til þess gerður. Sjómenn í flotgöllum hafa ekki möguleika á að synda uppi lausan fjúkandi gúmmíbát. Þess vegna verða sjómenn að hafa gúmmíbátinn bundinn við skipið þær mínútur eða sekúndur sem líða meðan skipið er að sökkva.

Eins og áður segir á veiki hlekkurinn að þola 184 til 265 kg átak en á þá að slitna. Það gefur auga leið að gúmmíbáturinn væri fljótur að slitna frá skipinu ef hann er 500 kg eða meira mannlaus, að ég tali nú ekki um ef hluti skipbrotsmanna væri komin í hann eða búinn að ná taki á honum. Þess vegna er það  lífsspursmál að hafa ekki veikan hlekk á gúmmíbjörgunarbátum sem eru í losunar- og sjósetningarbúnaði. Sigmar Þór Sveinbjörnsson          

Athugasemdir

[Haraldur Haraldsson, 10.6.2007 kl. 18:23]

Merkilegt og orð i tima töluð ,þetta þarf að komst i blöðin/öllu þessu sammála /Halli Gamli